Angstcultuur bij Utrechtse veegdienst, leidinggevenden delen racistische plaatjes in appgroep
29 januari, 17:01 • 6 minuten leestijd
Utrecht - "Ik heb nog steeds nachtmerries over mijn werk", zegt Amir*. Hij werkt bij de afdeling wijkonderhoud en service van de gemeente Utrecht waar sprake is van een angstcultuur. Medewerkers voelen zich vernederd, bedreigd en gediscrimineerd. Dat blijkt uit een rapport over het werkklimaat dat RTV Utrecht in handen heeft gekregen. Ook kreeg RTV Utrecht inzage in een appgroep waar leidinggevenden racistische afbeeldingen en teksten delen.
Amir is al ruim een jaar ziek. Hij heeft depressieve klachten, slaapt slecht en heeft geen eetlust meer. "Ze hebben mijn leven helemaal verwoest", zegt Amir. Hij wil vertellen over de situatie bij de veegdienst, omdat hij zich grote zorgen maakt. RTV Utrecht heeft meerdere medewerkers gesproken die bevestigen dat er een onveilig werkklimaat is, maar uit vrees voor hun baan willen ze niet in dit artikel genoemd worden.
"Als ik zou werken bij een commercieel bedrijfje zou ik nog vriendjespolitiek kunnen accepteren, maar bij de gemeente?" Amir doet dus wel zijn verhaal. "Hier gebeuren zulke misselijkmakende dingen, dat verwacht je niet bij een organisatie als dit."
De afdeling wijkonderhoud & service houdt Utrecht schoon. Ze legen bijvoorbeeld prullenbakken, vegen straten en doen het onderhoud van parken. Bij de afdeling werken ongeveer 150 mensen in de buitendiensten. Medewerkers krijgen een taak en gaan vervolgens op pad. Ze werken vaak in kleine groepjes en zelfstandig. Er zijn voormannen die controleren of het werk goed is gedaan en deels meewerken. Zij zijn het eerste aanspreekpunt voor medewerkers. Op kantoor is nog een opzichter en een gebiedsmedewerker.
Eind vorig jaar onderzocht een extern bedrijf het werkklimaat nadat de ondernemingsraad aan de bel had getrokken. Onderzoekers spraken met honderd medewerkers. Hun rapport is met alle medewerkers gedeeld.
Wegkijkcultuur
"Het grootste risico voor de sociale veiligheid dat is aangetroffen, is de wegkijkcultuur", concluderen de onderzoekers. "Dat normaliseert de sowieso al harde omgang met elkaar zodat iedereen een groot risico loopt om het slachtoffer te worden van (ernstig) pestgedrag."
Dat betekent volgens de onderzoekers dat niemand elkaar aanspreekt op discriminerende of seksistische opmerkingen. Collega's lopen lang rond met vermoedens van bijvoorbeeld pesten en discriminatie. "Het effect hiervan is dat beschuldigingen nooit helemaal worden opgehelderd en dat zorgt voor lang sluimerende conflicten."
Amir heeft zelf veel last gehad van discriminatie. "De voormannen staan erbij, grinniken of lachen gewoon mee." Discriminatie is normaal op de afdeling wijkonderhoud en service legt hij uit. Zo hangen in de stad posters over hoe te voorkomen dat ratten zich verder verspreiden. "Dan wordt er geroepen: 'Al die Marokkanen zijn ratten'. Marokkanen en Turken worden gezien als tweederangs burgers."
Voormannen
Bij de afdeling zijn verschillende leidinggevenden werkzaam. De eerste laag leidinggevenden waar medewerkers mee te maken hebben, zijn de voormannen. Daar gaat het goed mis, volgens Amir. Hij laat plaatjes zien die worden gedeeld in WhatsApp-groepen van voormannen waar ook een select groepje medewerkers in zit.
"Ze delen plaatjes, bijvoorbeeld van een flitspaal met een mitrailleur en kogels aan de zijkant met de tekst: 'flitspaal voor Marokkanen'. Iedereen gaat dan stuk van het lachen", zegt Amir. "Eerst denk je dan, okay, dit is maar één keer. Maar nee, dit gebeurt altijd." Nog meer plaatjes komen voorbij. Bijvoorbeeld van een auto met een ingeslagen ruit met de tekst: 'Ze zijn niet allemaal slecht!!! Marokkaan redt portemonnee uit snikhete auto.'
Hieronder voorbeelden van de plaatjes die zijn gedeeld in de groepsapp. Let op: schokkende beelden.
"Ik heb recht op een veilige werkplek", zegt Amir. De leiding probeert dat na een klacht te organiseren en zorgt dat er een cursus over omgangsvormen komt. Die cursus wordt gegeven door een oud-politieman, maar een deel van de medewerkers gaat er vervolgens niet naartoe. "Ik ga niet naar een cursus die door een Marokkaan wordt gegeven, werd er toen geroepen", zegt Amir.
In de tussentijd worden in de kantine opmerkingen gemaakt over de mensen die hadden geklaagd over discriminatie. "Dat is zeker zo'n buitenlander die niet tegen een grapje kan."
De voormannen staan erbij, grinniken en lachen gewoon mee
Angstcultuur
"Binnen wijkonderhoud en service bestaat de overtuiging dat een harde manier van met elkaar omgaan laat zien dat je vrienden bent", schrijven de onderzoekers. "Vrienden weten van elkaar dat de ander het niet serieus bedoelt." Uit de gesprekken met medewerkers blijkt dat ze dit gedrag niet allemaal normaal vinden.
Medewerkers voelen zich serieus bedreigd en vernederd. "Bijvoorbeeld door denigrerende aanrakingen of omdat persoonlijke spullen worden weggepakt of verstopt."
Volgens de onderzoekers zeggen medewerkers er niets over uit angst 'buitengesloten' te worden. Dan sta je voor de keus om een andere baan te gaan zoeken of om je mond te houden. Als je wel je mond opendoet over het gedrag van je collega's loop je het risico buitengesloten te worden.
Vriendjespolitiek
"Er is sprake van vriendjespolitiek", zegt Amir. "Sommige collega's worden nooit gecontroleerd op hun werkzaamheden. Zij zijn familie van een van de leidinggevenden. Als zij een keer te laat komen bijvoorbeeld, dan wordt daar een grapje over gemaakt."
Ook Amir is een keertje te laat als hij een vroege dienst heeft. Hij krijgt te horen dat hij zijn pauze voor het ontbijt maar moet overslaan. "Er wordt heel erg voorgetrokken. Als je erover klaagt trek je aan het kortste eind. Je hebt te maken met een groep die elkaar door dik en dun steunt en die zich niet aan de regels houdt."
Wat Amir vertelt is geen incident. Ook andere medewerkers bevestigen aan RTV Utrecht dat er een 'kliekje' is dat de scepter zwaait.
Ook de onderzoekers horen dat medewerkers spreken van vriendjespolitiek, achterdocht naar leidinggevenden en discriminatie. Ze schrijven dat leidinggevenden te weinig toekomen aan begeleiding van medewerkers. "Als medewerkers weinig begeleiding ervaren is het lastiger om ervoor te zorgen dat regels worden nageleefd. Collega's gaan meer en meer hun eigen plan trekken."
De gemeente Utrecht trekt zich de resultaten aan van het onderzoek naar het onveilige werkklimaat bij de afdeling wijkonderhoud en service. Dat zegt de gemeente in een reactie op dit artikel.
"Alle medewerkers van de gemeente Utrecht verdienen een veilige en fijne werkplek. Situaties waar mensen zich onprettig of onveilig voelen, zoals in het artikel wordt beschreven, horen bij ons niet thuis", schrijft de gemeente.
Gedragscode
De gedragscode moet aangescherpt worden vinden de onderzoekers, maar er moet veel meer gebeuren. Denk aan: vertrouwenspersonen op elke wijkpost, kijkjes in elkaars keukens organiseren, leiderschap kweken dat gericht is op ondersteunen in plaats van controleren en trainingen organiseren op gebied van management van integriteit.
En dat is dan nog niet genoeg volgens de onderzoekers. De procedure om door te stromen binnen de afdeling moet 'tegen het licht worden gehouden'. Ze pleiten voor ondersteuning bij het werkproces en om stappen te zetten om de onderlinge sfeer op de wijkpost te verbeteren. Tot slot schrijven de onderzoekers dat een omstanderstraining gegeven moet worden. Dan wordt geleerd wat ongewenst gedrag is en wat je kunt doen als je dergelijk gedrag ziet op de werkvloer.
Amir heeft de moed verloren. "Er wordt nooit iets opgelost en er verandert niets." Hij is nu al meer dan een jaar ziek. Toch hoopt hij wel weer te kunnen gaan werken. "Ik vind mijn werk leuk. Het geeft veel voldoening als je de stad weer hebt schoongemaakt."
*Amir wil anoniem blijven uit vrees om zijn baan te verliezen. Zijn naam en functie is bij de redactie bekend. Mocht je jouw verhaal willen doen, mail dan naar: iris.tasseron@rtvutrecht.nl
