Gerestaureerd Huis Landfort biedt kijkje in verleden buitenplaatsen

ARTIKEL

Rosanne de Boer, donderdag 24 maart 2022

313 sec

Hofmeijer van begin tot eind betrokken bij cultuurhistorisch project

Het belang van historische buitenplaatsen kan niet gauw worden overschat, zo luidt de mening van René Dessing. Buitenplaatsen liggen op het platteland, maar bijna altijd is er een sterke connectie met de stad. Dessing renoveerde de afgelopen jaren onder andere met Hofmeijer Voorst de buitenplaats Landfort in Megchelen.

In het Gelderse dorp Megchelen, op de Duitse grens, ligt de historische buitenplaats Huis Landfort. Hier liepen de afgelopen vijf jaar voortdurend bouwlieden rond, maar de renovatie van het huis nadert de slotfase. Ook de moestuin, het park, de visvijver, de botanische kas en de leifruitmuur zijn in de oorspronkelijke staat teruggebracht. De gracht is uitgebaggerd en beschoeid en er is enorm veel grond verzet. 'Deze plek is uniek. Er zijn nog maar circa 550 historische buitenplaatsen in Nederland. Vroeger waren er tien keer zo veel', vertelt René Dessing, directeur van stichting Erfgoed Landfort en voorzitter van de stichting Kastelen, Historische Buitenplaatsen en Landgoederen.

Sneeuwklokjes en andere lentebloemen wiegen in de wind. Ze trekken zich niets aan van het bouwlawaai. Bomen krijgen hun eerste knoppen en bloemen. René Dessing kijkt secuur naar de muur voor het leifruit. Zulke peren- en appelbomen stonden hier in de 19e eeuw ook. De 90 meter lange bakstenen muur baadt in de lentezon. Het geelgepleisterde koetshuis grenst aan de 18e-eeuwse visvijver, waarvan de wanden beschoeid zijn. Het heeft opvallende donkerblauwe luiken, die tot de grond reiken. 'Als je naar het landhuis loopt, zie je een Ottomaanse duiventoren, die ontworpen is door de Duitse architect Johann Theodoor Übbing', vertelt Dessing. 'In 1825 verbouwde hij Huis Landfort voor de nieuwe eigenaar Johann Albert Luyken. Deze Nederlands-Duitse oogarts had korte tijd een praktijk aan de Amsterdamse Prinsengracht en wilde in de natuur wonen.' Dessing vertelt dat veel buitenplaatsen ontstonden doordat rijke kooplieden en andere vermogende mensen de zomer in de natuur wilden doorbrengen.

Gezond

'Zo verbonden ze de stad met het groen. Al voor de 17e eeuw was bekend dat buitenlucht gezond was en dat besmettelijke ziektes er minder heersten dan in de stad. Amsterdam was pas in 1850 in staat de grachten afdoende schoon te spuien. Tien procent van de Amsterdamse kooplieden en regenten had aan het begin van de 17e eeuw een buitenplaats; aan het begin van de 18e eeuw was dit tachtig procent.' Ze woonden per jaar ongeveer vierenhalve maand in het groen en de rest van het jaar in hun grachtenpand. Luyken was ook botanicus en liet een zogeheten oranjerie bouwen waarin subtropische planten overwinterden. 'Deze zal in de toekomst dienstdoen als wintertuin.'

Het park heeft een moerascypres met luchtwortels

Kogelgaten

'De eerste vermelding van Huis Landfort dateert uit 1434. Er is door de eeuwen heen veel verdwenen en aangebouwd, totdat Übbing en landschapsarchitect Johan David Zocher jr. er één geheel van maakten, dat de laatste eeuwen heeft doorstaan. In april 1945 is hier heftig gevochten.' Het koetshuis was dermate beschadigd dat het moest worden afgebroken. Toen de stichting Erfgoed Landfort het kocht, was er niets meer van over. Het gebouw is van de grond af herbouwd. 'Vier generaties Luyken hebben hier gewoond. In 1970 kwam het landgoed in het bezit van Gelders Landschap en Kasteelen. Restauratiearchitect Bob van Beek verkreeg het vastgoed in 2000 en voerde een eerste restauratie uit. Er was veel oorlogsschade. Overal zaten kogelgaten en sporen van granaatinslagen. Zelfs wij hebben nog gaten gedicht. Van Beek herstelde onder andere de Ottomaanse duiventoren.' Hoe trof Dessing de buitenplaats aan toen stichting Erfgoed Landfort deze kocht? 'Het park was tamelijk vervallen en dichtgegroeid met taxus en rododendrons, waardoor de zichtlijnen niet meer te zien waren. Veel bomen waren gekapt, de oranjerie en moestuin verdwenen. Maar het landhuis was beslist geen bouwval te noemen. Toch wist ik: de komende jaren zal het geen dag rustig zijn.'

Grondverzet

Hofmeijer Voorst was door de stichting uitgekozen om het grondverzet te doen bij dit cultuurhistorische project. Het bedrijf was van het begin tot het eind bij de terreinwerkzaamheden betrokken. 'Wij hadden de aanbesteding voor het baggerwerk gewonnen die door stichting Erfgoed Landfort uitgezet was', vertelt projectleider Jacco Meijerhof. Uit de ene opdracht rolde de andere voort. 'Uiteindelijk werd er geen ander bedrijf voor het grondverzet aangetrokken en hebben wij alle werkzaamheden uitgevoerd, ook voor de moestuin, het herstellen van de paden in het park en de zichtlijnen.'

'Dan valt alles samen en zie je de samenhang die de landschapsarchitect voor ogen had'

Cultuurtechniek

Meijerhof vervolgt: 'Vijf jaar geleden zag het er hier heel anders uit. De paden waren oud en vervallen. Sommige zag je zelfs niet meer. Op de plaats waar nu het koetshuis staat en de moestuin is aangelegd, was het kaal en leeg. Als ik zo in gedachten terugblik en zie wat er nu staat, ben ik trots op wat we hebben gedaan.' Dessing: 'Het valt me op dat Hofmeijer oog heeft voor cultuurhistorie en ecologie. Hij heeft ook goede referenties.' Het bedrijf uit Voorst werd onder meer bekend door de aanleg van sportvelden en werk in de wegenbouw, maar doet veel meer. Jacco Meijerhof, die vanaf 2011 mede-eigenaar is, legt uit: 'Sinds 2012 groeit het aantal opdrachten dat we van Geldersch Landschap en Natuurmonumenten krijgen. Onze focus ligt sinds die tijd op civiele en cultuurtechniek. In mijn vorige baan bij Tuin- en Cultuurtechnisch Bureau De Enk was ik gewend om met landschapsarchitecten te werken. Dat vraagt een andere kijk op grondverzet. Soms denk je: waarom niet gewoon rechttoe rechtaan? Maar als je dan het resultaat bekijkt, zie je het totaalplaatje en de samenhang die de landschapsarchitect voor ogen had.' Ook het restauratiebouwbedrijf Hoffman uit Beltrum was bij het hele proces betrokken, evenals een team van vier architecten en landschapsarchitecten: Cor Bouwstra, Edzard Pronk, Korneel Aschman en Patricia Debie, die elk hun deelgebied hadden.

'Ik wil zo veel mogelijk details herstellen, maar de buitenplaats ook klimaatbestendig maken'

Eric Hoffmann voor het koetshuis

Klimaatbestendig

'Ik zie historische buitenplaatsen als kunstwerken', zegt Dessing mijmerend. Met zijn achtergrond als kunsthistoricus ligt dat voor de hand. 'De stichting Erfgoed Landfort wil zo veel mogelijk details herstellen, maar we zijn geen kopieerapparaten. We willen ons verstand, onze goede smaak en onze ervaring gebruiken. We doen hier en daar aanpassingen om het park en de omringende natuur klimaatbestendiger te maken. Deze aanpassingen moeten wel in harmonie zijn met het ontwerp van Zocher jr.' Zo heeft de stichting de wandelpaden verstevigd met Netterdens padvast. Dit is een duurzaam halfverhardingsmateriaal dat geschikt is voor de aanleg en het onderhoud van paden, boswegen, zandwegen, tuinen en parkeerplaatsen.'

Ook bij het kiezen van de bomen speelde klimaatbestendigheid een rol. 'Lindebomen passen goed in ons huidige klimaat en horen traditioneel op buitenplaatsen thuis. Als je in Nederland een lindeboom ziet, duidt dit vaak op een historische plek. Luyken had veel kennis van bomen en geen boom staat hier onbedoeld. Bij het water staat een moerascypres met luchtwortels.' De luchtwortels geven de bijzondere boom een sprookjesachtige aanblik; je zou hier zo een scène uit Alice in Wonderland kunnen opnemen. Dessing wijst op een monumentale plataan en een judasboom. Sommige monumentale bomen van Huis Landfort zijn te vinden in het register op de website van de Nationale Bomenstichting, bomenstichting.nl. 'Doordat er nog een verslag bestaat van een excursie van de Duitse Dendrologische Vereniging, weten we precies welke bomen er in 1923 stonden.'

'Door de natte zomer zijn de bomen het eerste jaar goed doorgekomen'

Romantisch

Rond kerst 2020 begon Dessing een crowdfundingsactie voor het klimaatbestendiger maken van het park en de aankoop van bomen en planten. De stichting haalde in vijf weken tijd het astronomische bedrag van 65.000 euro binnen en kon onder andere Japanse sierkersen, magnolia's, beuken en lindes kopen. 'In 2019 en 2020 hadden we twee droge, hete zomers. Gelukkig was er in 2021 geen gebrek aan regen. Hierdoor zijn de bomen het eerste jaar goed doorgekomen.' Zocher jr. gaf het parklandschap een lichte glooiing, die een romantische aanblik geeft. 'Zie je dat bruggetje in de verte over de meanderende gracht? Dat is ook in ere hersteld.' In en rond de gracht zijn regelmatig salamanders, libellen en ijsvogels te zien. Vogelkenners spotten wielewalen in de bomen. 'Ik kan bijna niet wachten tot de magnolia's bloeien. Buitenplaatsen stonden bekend om hun bloemmozaïeken. Daar gaan wij er vijf van aanleggen - heel arbeidsintensief, maar o, zo mooi.'

Landhuis Landfort na de restauratie van de afgelopen jaren

Bezoek

'Het landhuis wordt opengesteld voor het publiek tegen een kleine vergoeding. Groepen kunnen het landhuis van deze buitenplaats op afspraak bezoeken en een rondleiding aanvragen. We gaan een studiecentrum maken met een bibliotheek over kastelen, historische buitenplaatsen en landgoederen.' Dessing heeft zelf diverse boeken over dit onderwerp geschreven. Onlangs verscheen bij Kantoor Verschoor Boekmakers een toegankelijk boek over de vele buitenplaatsen in Utrecht. Eerder schreef hij een boek over de Amsterdamse buitenplaatsen en was hij samen met Jan Holwerda coauteur van de Nationale Gids Historische Buitenplaatsen. Hij benadrukt dat er een groot verschil is tussen een landgoed en een buitenplaats. 'Buitenplaatsen zijn doorgaans het resultaat van een tekentafelontwerp. In tegenstelling tot landgoederen missen ze de economisch-agrarische faciliteiten waarmee ze zich in stand kunnen houden. Natuurlijk stond er soms een boerderij bij een buitenplaats en ook zijn veel buitenplaatsen voortgekomen uit boerderijen. Maar de opbrengst kwam vaak alleen terecht in de keuken van de eigenaar en was niet bedoeld om winst mee te maken. Kooplieden en andere stedelingen betaalden hun buitenplaatsen van hun verdiensten uit de handel, geldleningen, huren en investeringen.'

Wanneer Huis Landfort precies opengaat voor het publiek, is nog niet bekend. 'In deze slotfase leggen we de laatste hand aan een ontmoetingsruimte, diverse stijlkamers, een porseleinkamer en een klein auditorium. We willen in de toekomst ook vergaderruimtes voor bedrijven aanbieden.'

REACTIES

Er zijn nog geen reacties.

Tip de redactie