'Een natuurlijke speelplek is méér dan een paar neergelegde boomstammen'

ARTIKEL

Karlijn Raats, woensdag 21 oktober 2020

299 sec

In Avonturenbos Stekkenberg kunnen kinderen hun creativiteit en verbeeldingskracht de vrije loop laten

'Natuurlijk spelen' is een trend aan het worden in de buitenruimte. Avonturenbos Stekkenberg, in 2013 gerealiseerd in een bos van Staatsbosbeheer, kan een succesnummer genoemd worden. In alle seizoenen stroomt deze speelplek in het Gelderse Groesbeek vol met gezinnen. Kartrekker en vrijwilliger Henk Klaassen loopt er rond als vraagbaak en stuurt het vrijwilligersteam aan. Zijn ideeën staan bekend als prikkelend. Wat kunnen beheerders van natuurlijke speelplekken van hem leren?

Een dreumes ontdekt kabouters in de boomstammen

Het Avonturenbos is voortgevloeid uit een programmaplan rond spelen voor kinderen van Milieuwerkgroep Groesbeek samen met woningbouwcorporatie Oosterpoort. De Milieuwerkgroep wilde kinderen in aanraking laten komen met de natuur. Dat gebeurt nu op grote schaal: op een doorsnee novemberdag lopen er honderdvijftig tot tweehonderd kinderen door het Avonturenbos; in de zomer zijn dat er nog meer.

Dit vakblad is er op een zonnige zaterdagmiddag. Het 'klimbos', zoals het Avonturenbos Stekkenberg in de volksmond ook wel wordt genoemd, begint aan de bosrand naast de woonwijk Stekkenberg. Bij de ingang staan een houten trein met wagonnetjes en een dito loket. Ouders met hun dreumesen en kleuters zijn er bezig met een rollenspel van kaartjes kopen, in de trein stappen en denkbeeldig rondrijden. De wereld van het klimbos is spannend voor de kinderen: het ligt in een kuil, dus ze moeten afdalen in de steeds dichtere beschutting van het bos voordat ze het eerste speeltoestel tegenkomen. In die kuil ligt een besloten wereld vol geheimen: uitdagende houten toestellen, prikkelende spellen, zowel boven- als ondergrondse hutten van elk formaat, klimtouwen, evenwichtsbalken, een verspringbak, een vleermuizenkast en huisjes met kabouterpoppen verstopt in bomen, op ooghoogte van knielende kleine kinderen.

Door het hele Avonturenbos staan veilig gestutte hutten waaraan kinderen kunnen bouwen

Aanspreekpunt

Henk Klaassen (71) ziet eruit als een boswachter. Hij loopt tussen de recreërende gezinnen door en maakt hier en daar een praatje. Hij geeft uitleg over de speeltoestellen en bosonderdelen, maar ook over de boom- en diersoorten in het bos. Klaassen was in zijn werkzame leven chef van een constructiewerkplaats, maar koesterde altijd de stille wens om boswachter te worden. De natuur, hout en bosbouw zijn Klaassens passies. Ook is hij Vogelaar van het Jaar 2012. Klaassen raakte betrokken bij het Avonturenbos Stekkenberg door zijn vrijwilligerswerk als coördinator bij Landschapsbeheer Groesbeek: 'Tijdens een NL Doet-dag hebben we wat werkzaamheden uitgevoerd in het Avonturenbos en sindsdien ben ik er blijven hangen.' Inmiddels heeft Klaassen uit handen van de burgemeester van Berg en Dal een koninklijk lintje ontvangen voor zijn inspanningen, onder meer voor het Avonturenbos.

Mensen en middelen

Staatsbosbeheer is de grootste sponsor van materialen en onderhoudt het bos. Zo hebben de mensen van Staatsbosbeheer alle eikenprocessierupsnesten weggezogen en doen ze alle VTA-keuringen van bomen. De woningbouwcorporatie Oosterpoort schonk de vrijwilligersorganisatie van het Avonturenbos een garagebox; daar staan alle onderhoudsspullen in. De gemeente Groesbeek faciliteert met materialen, zoals zand of zaad voor het inzaaien van stroken. Ook de lokale aannemer Van Kesteren is nauw betrokken bij het Avonturenbos.

Veiligheid, beheer en onderhoud
Een groepje jongens tussen de vijf en tien jaar sleept en sjouwt, al schreeuwend en onder leiding van een natuurlijke aanvoerder, lange zware takken naar een gigantische, drie meter hoge takkenhut. Een tak met een flinke doorsnede en lengte wordt gezamenlijk omhooggeduwd om de hut van binnenuit extra te stutten. Enkele van deze jongens vinden het op school lastig om op hun stoel te blijven zitten, maar hier werken ze met vereende krachten en gefocust samen. 'Het is een veilige omgeving; we houden een veiligheidslogboek bij en maken foto's van de onderhoudswerkzaamheden', vertelt Klaassen. 'Die hut is niet zomaar gestut; de spanten zijn vastgebonden met touwen. Vier tot vijf keer per jaar voeren we met de vrijwilligers onderhoud uit aan de hutten. Als er teveel hout op zit, breken we de hut een stukje af. We ontmantelen hem tot aan de spanten. Maar binnen een week is hij alweer opgebouwd. Ik loop regelmatig over de dikke takkenril heen om te kijken of ik geen gekke dingen zie. Uitstekende delen zaag ik af met mijn accukettingzaag. Extreem grote takken of onderdelen halen we met de vrijwilligers eruit. In dit stuk bos liggen een paar beuken die op een natuurlijke manier zijn omgevallen. De stammen laten we liggen, zodat kinderen erop en eroverheen kunnen klauteren, maar de scherpe delen en takken verwijder ik.'

Een wipwap waarop veel kinderen tegelijk kunnen staan. Klaassen, de bedenker en uitvoerder: 'Met dit toestel kunnen kinderen leren en ontdekken wat balans is.'

Doelgroep erbij betrekken

Wat kunnen groenbeheerders van Klaassen leren op het gebied van natuurlijke speelplekken? 'Elke natuurlijke speelplek is natuurlijk anders; een bos is anders dan een veld met boomstammen of een wadi met springstenen en bruggetjes erin. Iets wat altijd tot verbetering leidt, is samenwerkdagen met de doelgroep organiseren. Door met de doelgroep op te trekken, kun je de natuurlijke speelplek samen evalueren en krijg je veel waardevolle informatie. Als organisatie van het Avonturenbos betrekken we kinderen bij het onderhoud. Het kabouterpad hebben we op een zaterdagochtend met kinderen van de vrijwilligers helemaal opgeschoond. Met een tandenborstel hebben ze de kabouters gepoetst. De "vertelstoel" met de kring van zitplaatsen eromheen vormt elk jaar één dag of dagdeel lang het klaslokaal voor klassen van een lokale basisschool. Dat gebeurt tijdens de "natuurdetectivedagen", een project van de school. Dit jaar hebben deze leerlingen de gigantische takkenril gemaakt die door het Avonturenbos kringelt. Leerlingen van een andere lokale basisschool hebben een pad aangelegd. Ik heb in het verleden twee keer een huttenbouwdag georganiseerd. Die trokken wel honderd kinderen.'

Fantasie

Even verderop kijkt een dreumes minutenlang naar een boomstam, waar een kabouter haar aankijkt vanuit zijn huisje in de boom. Wanneer het kind ontwaakt uit haar droomwereld, doet ze het deurtje tientallen keren open en dicht: 'Koekkoek!' Maar daar blijft het niet bij. Er staan talloze bomen in deze bosopening en in een tiental daarvan zitten meer kabouters verstopt. Ze is bijna drie kwartier zoet in dit stuk bos. Klaassen is de initiatiefnemer van dit kabouterpad. In douglassparren die op kniehoogte zijn afgezaagd, kunnen kinderen de bast openen en in de boomstam kabouters zien in hun 'huisje'. Klaassen: 'Kinderen leggen snel de link tussen kabouters en natuur. Een natuurlijke speelplek is méér dan een ruimte met een paar neergelegde boomstammen of natuurlijke speeltoestellen. Je kunt een wereld creëren waarin alle creativiteit en verbeeldingskracht van kinderen de vrije loop krijgen.'

'Kinderen leggen snel de link tussen kabouters en natuur'

In het bos ligt een 'springkuil'; dat is een verspringbak waarbij de gesprongen afstand niet wordt aangegeven door een meetlint, maar door uitgefreesde sprookjesachtige dierfiguren van hout. 'Die heb ik in mijn vrije tijd gezaagd, omdat kleine kinderen enthousiast worden van dieren. Nu vragen ze aan elkaar tot welk dier ze zijn gesprongen.' Wat dieper in het bos ligt sinds 2020 een boomstam op de grond met rood geschilderde houten plankjes in de vorm van voeten. 'Kinderen lopen graag op boomstammen. Maar met nat weer moet je uitkijken; dan zijn ze spekglad. Deze boomstam heet de Stap-voor-stapboomstam.'

Evenwichtsoefening zonder uit te glijden, bij of na nat weer (klik om te vergroten)

Communicatie met doelgroep

Klaassen heeft meermaals de krant gehaald met zijn vindingen voor het Avonturenbos. 'Ik werd gebeld door een journalist over de vleermuizenkast. Hij vroeg: "Werkt hij?" Ik antwoordde: "Ja, want jij belt mij." Daarmee bedoel ik: als er een krantenartikel over het Avonturenbos verschijnt, trekt dat mensen. Als mensen zelf op onderzoek uitgaan in de natuur, is ons doel bereikt. Ongeacht hoeveel vleermuizen zo'n kast aantrekt. De natuur in het Avonturenbos herbergt de mooiste dieren, geluiden en weinig voorkomende vogels; op sommige avonden kom je massa's vuurvliegjes tegen waardoor het bos op de Efteling lijkt. Vanavond begeleid ik een groep campinggasten naar de vuurvliegjes.' Klaassen lacht. 'Inderdaad, de batdetector die ik altijd bij me draag en die echogeluiden opvangt, pikte onlangs óók de gewone dwergvleermuis op.' Zijn tip voor beheerders van natuurlijke speelplekken: verzin ludieke acties waarmee je de publiciteit haalt, of waardoor er op zijn minst over de natuurlijke speelplek wordt gesproken door bewoners.

Klaassen probeert meer op de achtergrond te opereren en organiseert niets meer, maar als er aanvragen van scholen komen, is hij als begeleideraanwezig. De scholen zijn zelf verantwoordelijk voor een programma. Dat is leerzaam, maar Klaassen stimuleert de kinderen dan vooral om te spelen en zich niet te krampachtig aan het programma te houden. 'Kinderen willen van nature vrij spelen. Op de achtergrond loop ik dan van groepje naar groepje en geef uitleg over wat ze allemaal tegenkomen in het Avonturenbos en wat er allemaal mogelijk is. Ik laat me in mijn verhaal leiden door wat de kinderen doen of willen leren. Ik probeer kleine groepjes te vormen, want dan leren kinderen meer dan in grote groepen. De groepjes spelen en helpen met het onderhoud, zoals het veilig ontmantelen van de hutten. Ook leent het Avonturenbos zich prima voor het spel "Wie is de Mol?" voor de oudere kinderen.'

'Menselijk, natuurlijk contact en vrijuit kunnen bewegen zijn de sleutel tot alles'

Volgens Klaassen is het belangrijk om je letterlijk onder de doelgroep te begeven. 'Het heeft een positief effect als bezoekers tekst en uitleg krijgen over de omgeving, maar ook zien dat er toezicht is. We hebben ooit hangjongeren gehad. Met een andere vrijwilliger ben ik het gesprek met hen aangegaan en vanaf dat moment keerde de rust terug. Menselijk, natuurlijk contact is de sleutel tot alles.'

Henk Klaassen

REACTIES

Er zijn nog geen reacties.

download artikel

Tip de redactie