De Bonte Berm rukt op in de stad

ARTIKEL

Bart Mullink, dinsdag 14 september 2021

312 sec

Gemeenten volgen ontwikkeling bloeiende natuur op de voet

Bloeiende bermen zijn nuttig voor insecten zoals bijen en vlinders. Mensen zien ze graag. De Bonte Berm bloeit van het vroege voorjaar tot het late najaar, tot genoegen van mens én dier.


Buurtbewoners reageren enthousiast op het nieuwe aangezicht van het Frans Coenenpad, gelegen in een noordelijke buitenwijk van Alkmaar. Paul Weidema van de gemeentelijke dienst Stadswerk 072 krijgt daar veel van mee, want hij woont er vlakbij. In het kader van de Actie Steenbreek is een onfunctioneel brede verharde strook over een lengte van een halve kilometer getransformeerd tot Bonte Berm. De gemeente heeft de smaak te pakken en gaat door; Weidema mag op meer locaties met vergelijkbare plannen aan de slag. Collega's van andere gemeentes komen intussen nieuwsgierig een kijkje nemen.

'De Bonte Berm brengt kleur & natuur dichterbij', zo luidt de slogan van het samenwerkingsverband van de bedrijven erachter. Opvallend in het concept is de combinatie van bloembollen en kruiden. Die maakt een bloeiseizoen mogelijk van het vroege voorjaar tot het late najaar.

Het Frans Coenenpad in Alkmaar voor de transformatie Het Frans Coenenpad in Alkmaar na de transformatie

Maaisel

Weidema heeft veel ideeën over Bonte Bermen of variaties daarop, ook over varianten die tegen geringe kosten zijn te realiseren. Een besparing op beheerkosten leveren Bonte Bermen vooral doordat het maaien beperkt blijft tot één keer per jaar. 'Hiertegenover staat dat je het maaisel moet afvoeren en dat kost weer extra. Vergeleken met een gazon zal het verschil per saldo gering zijn', aldus Weidema.

'Ik zou graag zoiets maken', zegt zijn Purmerendse collega Niels Konijn, die een kijkje komt nemen. In zijn gemeente heeft hij wel twijfels over de financiële haalbaarheid. 'De tijd is er wel rijp voor. We hebben ons maaibeheer al aangepast en een bijenlint aangelegd.' Dat succes niet gegarandeerd is, heeft hij eveneens ervaren. 'We hebben in een grasveld veel mooie bollen laten planten. Een paar weken voordat Allium als laatste zou gaan bloeien, werd per ongeluk alles afgemaaid. Dat soort dingen gebeuren. Het blijft mensenwerk.'

Paul Weidema

Klaprozen

Marian Bankras, groentechnisch medewerker van de gemeente Beverwijk, toont zich onder de indruk van de - weliswaar kortstondige - rijkdom aan bloeiende klaprozen. Ze weet ook: dat zijn pioniers; die komen volgend jaar niet terug. Het is zaak dat de bewoners dan niet gaan klagen dat ze die missen. Ze weet van een collega die jaarlijks opnieuw klaprozen moest zaaien, omdat de mensen ze wilden blijven zien. Dit is eigenlijk onwenselijk, want om die klaprozen te laten groeien moet eerst de grond worden geroerd. Dat is nadelig voor andere flora en voor de dieren die in de grond leven, zoals sommige bijen. In de Beverwijkse nieuwbouwwijk Binnenduin krijgt de natuur in elk geval de ruimte. Een bloemenmengsel van soorten die er van oudsher thuis horen, vormt de start.

'Klaprozen zijn pioniers; je moet zorgen dat omwonenden begrijpen waarom die niet terugkomen'

Ilona Dekker, gemeentelijk projectleider in Schagen, bereidt de introductie voor van biodiverser groen in de bebouwde kom. 'Bloemenmengsels passen we al veel toe in bermen in het buitengebied en daar gaat dat goed.' Een aantal locaties in de bebouwde kom is nu ook beoordeeld als geschikt voor natuurgericht beheer. Dit komt in beeld als er sprake is van verouderd groen dat toch moet worden opgeknapt. Dekker vindt het spannend hoe bewoners zullen reageren; voor de bewoners zelf blijkt het ook spannend. 'Je moet zorgen dat ze weten wat ze kunnen verwachten; je moet ze niet in het ongewisse laten. Dat zal veel schelen, denk ik.' Een bedrijventerrein krijgt de primeur. 'Een mooie plek om te beginnen.'

Tevreden

Uitgebloeide Allium aan het Frans Coenenpad toont zijn decoratieve bloemschermen. In deze vorm kunnen ze nog gemakkelijk het einde van het seizoen halen. Allium is in het Bonte Berm-concept de laatst bloeiende bol, vanaf februari voorafgegaan door onder meer krokus, narcis, boshyacint, bostulp, blauwe druif en Camassia (prairielelie). Aan het begin van de zomer bloeit er intussen al een variatie aan kruiden, lonkend naar bijen en andere nectarzoekers. Lonneke Klein-Aarts van hoveniers- en groenvoorzieningsbedrijf Hoek, de uitvoerder van het project, beziet het resultaat tevreden. 'Het levert meerdere voordelen op: de bewoners zijn blij dat het er mooi uitziet, de fauna gedijt en het regenwater kan nu beter de grond in zakken.'

Insecten

Het idee van stenen eruit, planten erin werd hier grootschalig aangepakt. Het Frans Coenenpad was een verharde vlakte met een rij krappe boomspiegels, waarin iepen moeizaam probeerden te overleven. Die iepen blijven hun steentje bijdragen aan het ecosysteem, weet Klein-Aarts. Net als de heesters voor de woningen aan de ene zijde en de gracht aan de andere zijde. 'Hoe meer variatie bij elkaar, hoe beter. Bomen, struiken, kruiden, stukjes kale grond en gras, het hoort er allemaal bij. Dood hout ook. Dat is een welkome stek voor van alles wat leeft.' Ook de holle stengels van uitgebloeide Allium blijken een nestplaats te kunnen zijn voor insecten. Die kunnen ook terecht bij Insectenhotel Ruud; dit kreeg verspreid over de halve kilometer lengte vier vestigingen.

Weidema kan alleen maar tevreden zijn. 'Als je dit ziet, is haast niet meer voor te stellen hoe het vorig jaar was.' De uitvoering startte in oktober met de verwijdering van een flink deel van de bestrating. Daarna werden de bollen uitgestrooid. 'Omdat met een pootmachine niet goed om de bomen heen viel te werken', zo verduidelijkt Klein-Aarts. 'En omdat strooien een natuurlijker pootverband oplevert.' Als eerste bloeiden in februari de krokussen. Weidema: 'Ik ben vanaf dat moment vaak wezen kijken. De ene fase zag er nog mooier uit dan de andere.'

De tekst gaat verder onder de foto.

Allium met bijen

Bijsturen

Klein-Aarts onderstreept dat het huidige beeld tijdelijk is. 'Je kunt toewerken naar een berm die in de loop van de jaren steeds mooier, diverser en sterker wordt. Op veel plaatsen is eerder al veel ervaring opgedaan met de ontwikkeling van biodiversiteit. Ik heb ook gewerkt aan biodiversiteitsherstel van graslanden. Dat gaat op een vergelijkbare manier. Je probeert in het begin wat bij te sturen, tot je een stabiele nieuwe situatie hebt.'

'Bloemen doen het altijd goed. Als een berm in bloei staat, hoor je mensen niet gauw klagen'

De natuur in de stad zijn gang laten gaan, dat ligt gevoelig bij een deel van het publiek - reden voor de betrokkenen om het belang van goede communicatie met de buurt te onderstrepen. 'Om omwonenden mee te krijgen, moet je zorgen dat ze begrijpen wat er gebeurt', zegt Robbert Uittenbogaard van Jub Holland. De bloemen blijken zijn troef: 'Over een berm die in bloei staat, klagen mensen niet.'

'We werken met de natuur mee. Dat is het gemakkelijkst en geeft ook het beste resultaat'

Jub Holland is bij de Bonte Berm verantwoordelijk voor het omvangrijke bollenassortiment, van vertrouwde cultivars tot wilde soorten. Ook is een variëteit aan stinzenbollen beschikbaar. 'Zo is per locatie een geschikte keus te maken. We werken zoveel mogelijk met de natuur mee. Dat gaat het gemakkelijkst en geeft ook het beste resultaat.' Het verlangde beeld weegt ook mee bij de invulling. 'In de ene berm kan kleur het belangrijkst zijn, in een andere een zo hoog mogelijke natuurwaarde.'

Lonneke Klein-Aarts op het Alkmaarse Frans Coenenpad

Accepteren

De Haarlemse gemeenteman Paul Groot herkent de bloemenpracht als een effectieve manier om de nieuwe aanpak geaccepteerd te krijgen. 'Het is wel belangrijk dat je het hele verhaal vertelt, want volgend jaar ziet het er anders uit dan nu. Wij begrijpen waarom zo'n klaproos niet terugkomt, maar hoe leg je dat aan de mensen uit?' Zijn zorg is: 'Ze accepteren het niet.' Meer biodiversiteit is niettemin zeker nodig, wat hem betreft. 'Het zal veel werk zijn om iedereen mee te krijgen. Goede communicatie is ontzettend belangrijk.' Nog steeds hoort hij mensen eisen dat de bodem in bloemperken zwart is en het gras kortgemaaid. Beheerders die om financiële redenen stoppen met onderhoud en dat verkopen als ecologisch, zoals hij zag gebeuren, dragen in zijn ogen ook een beeld uit dat de acceptatie niet bevordert.

Uittenbogaard memoreert hoe in het verleden de mogelijkheden voor bollen beperkt waren vanwege de behoefte aan strakke gazons. 'De belangrijkste vraag van gemeentes was: vanaf wanneer kunnen we maaien? Dus bleef het bij een sneeuwklok, krokus of vroegbloeiende narcis. Zonde, want er zijn zoveel meer bolgewassen die je prima kunt toepassen, wel honderden. De opkomst van extensiever beheer maakt gelukkig veel langere bloeiperiodes mogelijk.' Nog wat kruiden erbij zaaien en de Bonte Berm komt in zicht.

De Bonte Berm De Bonte Berm-formule is vijf jaar geleden bedacht en heeft zich dus al een tijd kunnen bewijzen. De combinatie van bollen en kruiden zorgt voor een grote diversiteit aan bloei, tot acht maanden per jaar. In een paar jaar tijd vormt zich een stabiele bloemrijke berm die zichzelf in stand houdt. Het eerste jaar zorgen de bollen voor een stevige start. Onder de kruiden zullen het eerste jaar pioniers de spits afbijten. De kruidenvegetatie zal ook in het voorjaar een vaste plek gaan innemen, de bolvegetatie houdt tegelijk stand. De Bonte Berm wordt geleverd met garantie; de monitoring en het beheer in de ontwikkelingsfase zijn erbij inbegrepen. 'Na drie jaar leveren we de berm op aan de gemeente', zegt Lonneke Klein-Aarts. Het beheer in de aanloopfase kan bestaan uit het verwijderen van storingsonkruiden of het bijzaaien van gewenste soorten. Maaien gebeurt één keer per jaar. Het is heel belangrijk dat dit op het goede moment gebeurt. 'Daarom doen we dat ook zelf.' Hoe de Bonte Bermen zich in de loop van de tijd ontwikkelen, laat de maker ervan graag zien. Uittenbogaard: 'Iedereen kan komen kijken. Ook gaan we foto's online zetten van alle gerealiseerde projecten in verschillende stadia.'

Robbert Uittenbogaard

LOGIN   met je e-mailadres om te reageren.

REACTIES

Ralph Saturday 9 September 2023 De Bonte Berm zegt wel dat het voor inheemse insecten en vlinders bedoeld is, maar pontificaal als eerste wordt de Indianenbloem Noord-Amerika aangeplant en aangeprezen. Hoe heeft dit zo fout kunnen gaan?!

download artikel

Tip de redactie