De ideale speelplek bestaat niet

ARTIKEL

Fleur Dil, dinsdag 22 maart 2022

388 sec

Onderzoek Branchevereniging Spelen & Bewegen en InnoSportLab Sport & Beweeg naar succes van speelplekken

Arjan Vreugdenhil André van Luttikhuizen Willem Butz Michiel van Campen Jaap de Wit Arie van Rijssen

Met een schrikbarend laag percentage kinderen dat dagelijks buitenspeelt is de vraag 'Wat maakt een speelplek succesvol?' actueler dan ooit. In opdracht van Branchevereniging Spelen & Bewegen deed Innosportlab Sport & Beweeg literatuur- en praktijkonderzoek naar deze vraag. Dit leverde een lijst van vijftien succesfactoren op. Hoewel dit goede handvatten biedt, is het afvinken van dit lijstje alléén geen garantie voor succes. Elke speelplek is immers anders en vraagt om een mix van succesfactoren én strategische keuzes.

Tegenwoordig ligt een speelplek er soms verlaten bij

Een speelplek ligt er tegenwoordig soms verlaten bij. Daarnaast blijft het aandeel kinderen dat iedere dag buitenspeelt dalen. Onderzoek van Jantje Beton toont aan dat 66% van de huidige generatie grootouders vroeger dagelijks buitenspeelde. Van de huidige generatie ouders speelde 59% dagelijks buiten. Het is zorgwekkend dat tegenwoordig nog slechts 14% van de kinderen elke dag buitenspeelt. 15% van de kinderen speelt zelfs nooit buiten! Jantje Beton vroeg kinderen naar de redenen hiervan. De belangrijkste reden? 39% van de kinderen vindt de speelplekken saai en speelt daarom liever binnen. Een opmerkelijke conclusie als je de huidige speeltuinen vergelijkt met die van 20 jaar geleden. Er wordt immers regelmatig geïnvesteerd om speeltuinen interessanter te maken.

Van speeltuin naar kleine landschapjes

Dat er veel is gedaan om speeltuinen aantrekkelijker te maken, beaamt ook Michiel van Campen, voorzitter van de branchevereniging. 'Een speeltuin met alleen een wipkip en een schommel is niet meer van deze tijd. Traditionele speeltuinen worden tegenwoordig veel avontuurlijker aangelegd en geïntegreerd in het landschap. Maar het is zoeken naar een balans. Enerzijds moet het veilig zijn, anderzijds ook uitdagend. Sommige kinderen kunnen speeltuinen hierdoor als saai ervaren.'
Ook Willem Butz, algemeen directeur van Boerplay en bestuurslid van de branchevereniging, ziet dat het een trend is om de omgeving steeds meer bij speeltuinen te betrekken: 'Speeltuinen worden steeds meer kleine landschapjes. Inzichten ontwikkelen zich en dat zie je terug in de ontwerpen. Niet alleen de speeltoestellen zijn belangrijk, maar ook de ruimte er omheen.'
Onderdeel van deze trend naar integratie in het landschap is het gebruik van natuurlijke materialen. 'Speeltuinen zijn meer natuurlijk en circulair geworden', aldus Arie van Rijssen van De Eijk Groep. 'Het is veel meer back to basic.'

'Er spelen meer factoren een rol die bepalen dat kinderen tegenwoordig veel minder buiten spelen'

Een andere trend is dat speelomgevingen steeds interactiever worden. 'Je hebt tegenwoordig voetbalmuurtjes met lichtgevende vlakken en een snelheidsradar, maar ook de aanwezigheid van wifi is zo`n voorbeeld', vertelt Van Campen. 'Daardoor gaan kinderen naar buiten, maar in een veel modernere vorm.'
De speeltuin heeft dus flinke metamorfoses ondergaan. Desondanks blijven kinderen steeds vaker binnen. Er spelen dan ook meerdere factoren een rol, waardoor kinderen veel minder buitenspelen. Van Campen: 'Natuurlijk hebben computer en telefoon hier invloed op, maar denk ook aan de drukte op straat. Speeltuinen moeten op alle mogelijke manieren toegankelijk zijn. Een andere factor van belang is dat ouders tegenwoordig beiden werken, waardoor er vanuit huis veel minder wordt gespeeld.' Dit betekent echter niet dat speeltuinen niet meer nodig zijn', meent Van Campen. 'Het maakt de buurt aantrekkelijker, zeker als je het integreert in de omgeving.'

De definitie van een succesvolle speelplek

Omdat de Branchevereniging Spelen & Bewegen graag speelplekken wil realiseren die kinderen en omwonenden aanspreken, kreeg Innosportlab Sport & Beweeg! opdracht op zoek te gaan naar de succesfactoren van een speelplek. Voor het onderzoek wordt de volgende definitie gehanteerd: 'Een speelplek is succesvol wanneer er veel gespeeld en/of bewogen wordt én als er positieve sociale reuring plaatsvindt.' Experts kunnen zich in deze definitie wel vinden. 'Als kinderen niet uitgespeeld raken, ben je in je opzet geslaagd', vindt Jaap de Wit van Hercules Speeltoestellen. 'Dat kinderen zich ontwikkelen door te spelen is daarbij mooie bijvangst. Ook het ontmoeten van vrienden speelt daarbij een rol.' André van Luttikhuizen van Nojeq Play Equipment vult aan: 'Een speeltuin moet veilig zijn, maar ook inclusief. Dit betekent dat ook kinderen met een beperking er kunnen spelen. Het ontwikkelen van een inclusief speelelement is niet eenvoudig maar het geeft wel extra energie om ook voor deze kinderen een uitdagend speeltoestel te creëren. Inclusieve speelplekken in Nederland zijn steeds meer in opkomst.' Het belang van inclusiviteit blijkt ook uit het onderzoek; het is één van de vijftien succesfactoren.

InnoSportLab Sport & Beweeg! kreeg opdracht op zoek te gaan naar de succesfactoren van een speelplek.

Voor Van Rijssen staan veiligheid, kwaliteit en levensduur van de toestellen voorop, maar ook de verschillende leeftijdsgroepen en behoeftes van de kinderen. Die behoeftes van kinderen onderscheiden zich volgens Butz in vier verschillende speltypes: de rauwers (spelmakers die houden van actie, maar niet per se met toestellen spelen), de douwers (denkers met behoefte aan structuur, toestellen maken onderdeel uit van het spel), de bouwers (willen graag hun omgeving manipuleren) en de schouwers (zoeken een plekje met beschutting, kijken de kat uit de boom of kletsen liever met hun vriendjes). 'Door een combinatie van deze factoren ontstaat er samenspel tussen de speltypes waardoor er iets kan ontstaan tussen kinderen wat niet eerder is bedacht', zegt Butz.

Sociale en fysieke factoren

Hoewel er een grote diversiteit is in het begrip 'speelruimte', lag in de onderzoeken van InnoSportLab Sport & Beweeg! de focus op formele speelplekken waar kinderen en jongeren tot 18 jaar terecht konden. Deze plekken konden allerlei vormen aannemen; van een traditionele speeltuin tot een sport- of natuurspeelplek.

'Ga met de buurt in gesprek en haal daar informatie op'

In het literatuuronderzoek is gekeken naar zowel fysieke als sociale factoren die invloed hebben op het succes van een speelplek. Enkele fysieke succesfactoren die uit het onderzoek naar voren kwamen, zijn variatie in speelwaarden op de speelplek, het onderhoud van de speelplek en de bereikbaarheid. Sociale factoren zijn onder meer de mogelijkheid om samen te spelen, ruimte voor ontmoeting en participatie van buurtbewoners bij de totstandkoming. 'Daar ontbreekt het nogal eens aan'' meent De Wit. 'Ga met de buurt in gesprek en haal daar informatie op. Daarmee vergroot je de betrokkenheid van de omgeving en kom je op nieuwe ideeën.'
Tot slot moet er ook 'reuring' zijn; kleinschalige buurtactiviteiten op en rond de speelplek voor kinderen en andere buurtbewoners en actieve participatie van bewoners in het onderhoud van de speelplek.

15 succesfactoren in een checklist

In totaal werden vijftien factoren gebundeld in een checklist, die in een praktijkonderzoek zijn getoetst. Op twaalf speelplekken in vier gemeentes verspreid over Nederland werden bewoners ondervraagd, deden de onderzoekers een scan en gingen zij op zoek naar de gemene delers. Geen van de bezochte plekken voldeed perfect aan alle vijftien factoren en toch waren er succesvolle speelplekken. Enerzijds heeft een speelplek dus niet alle vijftien factoren nodig om succesvol te zijn, anderzijds garandeert het voldoen aan alle factoren ook niet dat een speelplek veelvuldig gebruikt wordt. Wat een succes is op de ene speelplek, kan op een andere speelplek juist voor problemen zorgen.
Het succes van een speelplek is daarmee dus niet op voorhand te voorspellen, maar rekening houden met de vijftien factoren vergroot de kans op succes sterk.

De publieke speeldriehoek

Om het (her)inrichtingsproces beter in beeld te krijgen, heeft InnoSportLab Sport & Beweeg! 'de publieke speeldriehoek' ontwikkeld. In deze driehoek worden de interactie en afwegingen tussen drie aspecten weergegeven: effect, efficiëntie en acceptatie.

		Het effect van een speelplek omvat het gebruikerseffect (hoeveel mensen maken er gebruik van de speelplek), het beweegeffect, de beweegwaarde (welk effect heeft het op de fysieke en mentale gesteldheid) en het sociaal effect (draagt het bij aan de sociale cohesie & participatie in een buurt).
		Acceptatie omvat acceptatie onder kinderen, de ouders van de kinderen en ook de direct omwonenden van de speelplek.
		Efficiëntie heeft betrekking op het proces, dat een opdrachtgever graag zowel tijd- als budget-efficiënt inricht.

De publieke speeldriehoek geeft de interactie en afwegingen tussen drie aspecten weer.

Het is haast onmogelijk om het uiterste voor ieder aspect te bereiken

Binnen de driehoek hebben deze aspecten zowel positieve als negatieve invloeden op elkaar en is het haast onmogelijk om het uiterste voor ieder aspect te bereiken. Een speelplek die bijvoorbeeld een groot effect en een hoge acceptatie onder bewoners moet bereiken, zal waarschijnlijk meer voorbereidingstijd en hogere investeringskosten met zich meebrengen (lagere efficiëntie). Het is daarom gewenst om de optimale balans, passend bij de speelplek (of de organisatie) te vinden.

Sociale cohesie

Het succes van een speelplek gaat daarentegen verder dan het simpelweg ontwikkelen van een speelplek. Het draait niet alleen om locatie, doelgroep en inrichting, maar ook om het organiseren van activiteiten en een gedegen beheer- en onderhoudsplan. 'Er wordt vaak te eenzijdig naar het beheer van een speelplek gekeken', vindt De Wit. 'Vernieuwing komt pas aan bod als ze in de vervangingsronde zijn, terwijl je ook eerder al met elkaar kunt bespreken of er verbeteringen nodig zijn.'
Maar de omgeving moet ook uitnodigend zijn om naar de plek toe te gaan. Zoals Van Campen al aangaf, zal een kind ook niet gauw van de ouders alleen naar een speeltuin mogen als hij of zij een gevaarlijke weg moet oversteken. Het simpelweg plaatsen van een bankje wil niet betekenen dat men met elkaar in gesprek gaat. Bewoners betrekken bij het ontwerp- en het onderhoudsproces vergroot het eigenaarschap dat men over een speelplek voelt.

'De kansen liggen met name op de grotere samenspelplekken'

Het belang hiervan wordt zeker bij de medewerkers van OBB Speelruimtespecialisten onderkend. Arjan Vreugdenhil: 'In het proces van ontwerpen nemen wij het sociale component zeker mee. Door bewoners te vragen wat de gebruikswensen en ervaringen zijn, creëer je inderdaad eigenaarschap en betrokkenheid. Er moet ook ruimte zijn voor eigen initiatief, de mogelijkheid om bijvoorbeeld eigen losse materialen mee te nemen of tijdelijke elementen te plaatsen. Dat soort initiatieven zijn makkelijk te realiseren, maar voor gemeentes soms wat spannend in verband met het beheer van de speelplek.'
In combinatie met het organiseren van activiteiten op de speelplek wordt daarnaast niet alleen het succes van de speelplek zelf, maar ook de sociale cohesie en sociale veiligheid van de buurt vergroot. 'Wat dit aangaat, is er nog wel winst te behalen', meent Vreugdenhil. 'De kansen liggen met name op de grotere samenspelplekken in elke buurt. Een centrale plek waar altijd iets te doen is, waar ook de ouders bijvoorbeeld koffie kunnen drinken, maar waar ook schoolactiviteiten kunnen plaatsvinden. Niet iedereen heeft zo`n plek tot zijn beschikking, omdat dergelijke plekken er gewoon niet altijd zijn. Nieuwe schoolgebouwen worden steeds vaker buiten de wijk geplaatst, terwijl ze juist een krachtige functie kunnen hebben als centrale plek in de buurt', stelt Vreugdenhil.
Onderzoeken als deze ondersteunt Vreugdenhil dan ook van harte: 'We moeten het belang van dit soort plekken onder de aandacht blijven brengen. Het geld is er wel, maar je moet erin durven investeren. Er wordt veel geïnvesteerd in grootschalige infrastructuur als wegen en spoor, maar veel minder in kleinschalige infrastructuur.'

De ultieme succesfactor bestaat niet

Het literatuur- en praktijkonderzoek laten zien dat een mix van factoren én strategische keuzes ervoor zorgen of een speelplek wel of niet goed wordt gebruikt. Het succes van een speelplek is niet universeel en is daarom niet in één zin te formuleren. Dé ideale speelplek bestaat dus niet. Bepaal bij de (her)inrichting van een speelplek altijd welke balans er binnen de publieke speeldriehoek wordt gezocht. Houd in het budget niet alleen rekening met de kosten voor de realisatie, maar ook met het (her)inrichtingsproces en vervolgens het onderhoud van de speelplek. Sta tijdens het inrichtingsproces bewust stil bij de verschillende succesfactoren en streef ernaar om zoveel mogelijk passende factoren te implementeren. Doe dit samen met kinderen, hun ouders én de omwonenden. Weet dat na aanleg niet alleen beheer en onderhoud volgen, maar dat er ook gewerkt moet worden aan goede sociale cohesie. Alleen dan zie je buiten blije gezichten. En dat is waar je het voor doet!

Hieronder een lijst van de vijftien succesfactoren die uit het literatuuronderzoek naar voren kwamen.

Fysieke factoren:

		Bereikbaarheid
		Sfeer omgeving
		Onderhoud omgeving
		Onderhoud speeltoestellen
		Verkeersveiligheid
		Uitdaging
		Alle leeftijden
		Aantrekkelijk voor ouders
		Natuurlijke elementen/speelaanleidingen
		Inclusiviteit

Sociale factoren:

		Sociale controle/toezicht door de buurt
		Burgerbetrokkenheid
		Samenspeelmogelijkheden
		Georganiseerde activiteiten
		Ontmoetingsmogelijkheden, sociale faciliteiten

LEES OOK 'Komend jaar 100 nieuwe toegankelijke speelplekken' 03-12-2019 | NIEUWS 49 sec

LOGIN   met je e-mailadres om te reageren.

REACTIES

Er zijn nog geen reacties.

Tip de redactie